Podczas Mszy świętej
Nadzwyczajny szafarz pomaga w rozdawaniu Komunii św. gdy przystępuje do niej większa liczba wiernych przy braku szafarzy, albo gdy szafarze ci są zajęci innymi czynnościami duszpasterskimi lub gdy udzielanie Komunii św. utrudnia im stan zdrowia albo podeszły wiek. Poza przypadkami choroby lub niedołężności odprawiający kapłan a także koncelebransi, nie mogą wyręczać się posługa pomocników, sami nie rozdzielając Komunii św.
Liczba pomocników Komunii świętej zależeć powinna od wielkości parafii i ilości odprawianych Mszy świętych. Pomocnik powinien usługiwać zasadniczo podczas jednej Mszy św. w ciągu dnia i mieć możliwość zastępstwa w wypadku choroby lub wyjazdu poza parafię.
Przed Mszą św. nadzwyczajni szafarze powinni przygotować naczynia z hostiami do konsekracji i ustawić je na kredensie. Gdy nie ma innych ministrantów oni też zanoszą je na ołtarz w czasie przygotowywania darów.
Nadzwyczajni szafarze Komunii św. ubrani w alby, zajmują miejsce w prezbiterium lub tam, gdzie znajdują się inne osoby pełniące funkcje liturgiczne. W żadnym wypadku nadzwyczajny szafarz nie powinni podczas Mszy św. znajdować się w zakrystii.
Liturgiczną funkcję nadzwyczajny szafarz Komunii św. wykonuje w następujący sposób:
Podczas śpiewu Baranku Boży nadzwyczajny szafarz podchodzi do ołtarza i klęka na oba kolana z boku odprawiającego kapłana. O ile ze względów przestrzennych byłoby to niemożliwe, może uklęknąć z tyłu lub z przodu ołtarza. Po przyjęciu Ciała i Krwi Pańskiej, kapłan podaje Komunię św. pomocnikowi. Wypada, aby udzielił mu jej pod dwiema postaciami przez zanurzenie albo przez bezpośrednie picie z kielicha. Następnie podaje pomocnikowi naczynie z komunikantami i razem z nim przystępuje do rozdzielania Komunii św. Nadzwyczajny szafarz ukazuje każdemu z przyjmujących Komunię św. "nieco uniesioną Hostię mówiąc: CIAŁO CHRYSTUSA. Przystępujący do Stołu Pańskiego odpowiada: AMEN i trzymając pod ustami patenę przyjmuje Sakrament" (WOMR nr 117).
Po zakończeniu udzielania Komunii św. kapłan i pomocnik wracają do ołtarza. Kapłan zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, po czym wraca do ołtarza i puryfikuje pateny i kielich. Jedynie w wyjątkowych wypadkach świecki pomocnik zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, wówczas przed zamknięciem drzwiczek przyklęka na jedno kolano, następnie wraca na swoje miejsce. Jeśli zachodzi potrzeba puryfikuje palce w naczyńku stojącym obok tabernakulum lub na kredensie. Wprowadzenie Ogólne do Mszału Rzymskiego nr 56, zaleca, konsekrować hostie do Komunii św. na każdej Mszy św.: "Jest rzeczą bardzo wskazaną, aby wierni przyjmowali Ciało Pańskie z Hostii konsekrowanych podczas tej Mszy św. , w której uczestniczą". W wypadku rozdzielania Komunii św. również z puszki znajdującej się w tabernakulum przynosi ją na ołtarz kapłan w czasie śpiewu Baranku Boży, wyjątkowo czyni to pomocnik.
Nadzwyczajny szafarz może pomóc kapłanowi również podczas rozdawania Komunii św. pod dwiema postaciami, gdy jest ona udzielana w przypadkach przewidzianych przez prawo. Jeśli przyjmujący Komunię św. piją bezpośrednio z kielicha, wówczas pomocnik podaje kielich mówiąc: KREW CHRYSTUSA, przyjmujący odpowiada: AMEN. Podczas picia z kielicha przyjmujący, jeśli potrzeba, "swymi rękami przysuwa sobie kielich do ust" (por. WOMR nr 244). Po przyjęciu Krwi Pańskiej nadzwyczajny szafarz ociera puryfikaterzem zewnętrzną stronę kielicha. Natomiast jeśli Komunii św. pod obiema postaciami udziela się przez zanurzenie, wówczas pomocnik trzyma kielich, a kapłan (lub drugi pomocnik) naczynie z Hostiami i po zanurzeniu części Hostii w kielichu podnosi ją mówiąc: CIAŁO I KREW CHRYSTUSA, przyjmujący odpowiada: AMEN.
Zgodnie z zasadą podziału funkcji w zgromadzeniu liturgicznym nadzwyczajny szafarz Komunii św. nie powinien z zasady pełnić innych posług liturgicznych, np. lektora, komentatora itp.
Inną funkcję może pełnić wyjątkowo, gdy brak właściwych osób i ich czynności musiałby wykonać odprawiający kapłan.
Zanoszenie Komunii świętej Chorym
Do zasadniczych obowiązków nadzwyczajnego szafarza Komunii św. należy również pomoc w zanoszeniu jej chorym i niepełnosprawnym.
W większych parafiach mogą być pomocnicy wyłącznie do Komunii św. chorych. Obowiązują jednak wobec nich te same kryteria doboru i te same warunki przygotowania.
W przeddzień Komunii św. pomocnik powinien odwiedzić chorego. W ramach duchowego przygotowania należy delikatnie zapytać chorego czy pragnie przed Komunią św. przyjąć sakrament pokuty, jeśli tak, trzeba o tym powiadomić proboszcza. Takie odwiedziny będą potrzebne zwłaszcza w początkowym okresie zanoszenia choremu Komunii św. W czasie wizyty przygotowawczej, o ile zaistnieje taka potrzeba, należy poprosić domowników lub opiekunów chorego o odpowiednie przygotowanie mieszkania (stół nakryty białym obrusem, świece, krzyż, woda święcona, szklanka czystej wody do puryfikacji lub podania choremu).
Celem podkreślenia związku Komunii świętej chorego ze sprawowaniem Eucharystii przez wspólnotę parafialną, wskazane jest, by nadzwyczajni szafarze otrzymywali Najświętszy Sakrament od celebransa pod koniec Mszy św. Przed końcowym błogosławieństwem kapłan przekazuje chorym za pośrednictwem pomocników specjalne pozdrowienie od wspólnoty.
Nadzwyczajny szafarz zanosi Komunia św. do chorego w specjalnie do tego celu wykonanym naczyniu umieszczonym w odpowiedniej bursie, którą zawiesza na szyi. Swoją posługę poza Mszą św. pomocnik pełni w ubraniu cywilnym, ale odświętnym i poważnym. Niosący Komunię św. w drodze nie rozmawia, ale w modlitewnym skupieniu uwielbia swego Pana i Boga.
Zwykły i skrócony obrzęd Komunii świętej chorych udzielanej przez szafarza nadzwyczajnego znajduje się w księdze liturgicznej: Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, (wyd. Księgarnia św. Jacka, Katowice 1978, s. 52-61). Inne śpiewy, teksty modlitewne i czytania biblijne można odpowiednio dobrać z tekstów liturgicznych danej niedzieli lub święta albo okresu liturgicznego.
Wiatyk
Kiedyś ta posługa była związana z sakramentem ostatniego namaszczenia. Dziś sakrament namaszczenia chorych powinni przyjąć chorzy, którzy zostali dotknięci cięższą chorobą, a Wiatyk mają obowiązek przyjąć ci, których stan jest krytyczny i stoją na progu śmierci. Udzielanie Wiatyku należy do kapłanów, może się jednak zdarzyć, że w nagłej sytuacji braknie kapłana, wtedy również świecki pomocnik może przynieść umierającemu Komunię świętą i odmówić w imieniu Kościoła wyznaczone modlitwy. Oczywiście szafarz nadzwyczajny może tę posługę spełniać tylko wobec tych osób, które w danym momencie nie potrzebują spowiedzi świętej.